Плитки с библейскими сюжетами во дворце А. Д. Меншикова в Петербурге: происхождение, источники, аналоги
DOI:
https://doi.org/10.18688/aa188-7-61Ключевые слова:
дворец Меншикова, голландская плитка, Евангелие, Лицевая Библия Пискатора, Питер Хендриксзон СхютАннотация
В петровское время в России появляется новый отделочный материал, — нидерландская расписная фаянсовая плитка, — которым отделываются комнаты в царских дворцах, а также домах знати. На сегодняшний день подлинные «плитковые» интерьеры сохранились в Петербурге в Летнем дворце Петра Великого и во дворце А. Д. Меншикова. В обоих дворцах обнаружены плитки с библейскими сюжетами. Но в Летнем дворце такие плитки появились только при реставрации 1957 г. Во дворце А. Д. Меншикова сохранились подлинные плитки. На плитке размером 13x13 см мог быть прописан целый сюжет, а точнее строка, а иногда несколько строк, из Библии. Плиткам дворца А. Д. Меншикова на библейские сюжеты посвящены исследования Л. П. Дорофеевой и Р. В. Ребровой. Вместе с тем эти плитки оставались неатрибутированными, не все сюжеты были установлены, их источники и аналоги по-прежнему были неизвестны. Автор статьи выявляет сюжеты росписей плиток, в ряде случаев устанавливает евангельские строки, явившиеся источником иллюстрации. Проанализированные плитки на библейские сюжеты можно разделить на три группы (по месту производства, качеству росписи и другим особенностям). Установлено, что 10 плиток сделаны в Амстердаме по гравюрам П. Схюта; одна — по неустановленной гравюре в Амстердаме или Роттердаме. Плитки третьей группы изготовлены в Утрехте, их росписи имеют свои стилистические особенности и выполнены не по гравюрам.
Библиографические ссылки
Аndreeva E. А. Peterburgskaia rezidentsiia A. D. Menshikova v pervoi treti XVIII v.: Opisanie palat, khorom i sada: Issledovanie i dokumenty (The Petersburg Residence of A. D. Menshikov in the First Third of the 18th Century: Description of the Palace, Buildings and Garden. Research and Documents). Saint Petersburg, Istoricheskaia illiustratsiia Publ., 2013. 360 p. (in Russian).
Аndreeva E. А. Hendrik Cruijs, the “Yava” Shop and Dutch Tiles. Peterburgskii istoricheskii zhurnal: Issledovaniia po rossiiskoi i vseobshchei istorii (Petersburg Historical Journal: Studies on Russian and World History), 2015, vol. 2 (06), pp. 31-51 (in Russian).
Dorofeeva L. P. Tiles of the Series “Bible Stories”. Kaliazina N. V. ; Dorofeeva L. P. ; Mikhailov G. V. Dvorets Menshikova: Khudozhestvennaia kul’tura epokhi. Istoriia i liudi. Arkhitekturnaia khronika pamiatnika (Menshikov Palace: Artistic Culture of the Era. History and People. Architectural Chronicle of the Monument). Moscow, Sovetskii khudozhnik Publ., 1986, pp. 158-159 (in Russian).
Dorofeeva L. P. “Cabinet from the Hall”. Kaliazina N. V.; Dorofeeva L. P.; Mikhailov G. V. Dvorets Menshikova: Khudozhestvennaia kul’tura epokhi. Istoriia i liudi. Arkhitekturnaia khronika pamiatnika (Menshikov Palace:Artistic Culture of the Era. History and People. Architectural Chronicle of the Monument). Moscow, Sovetskii khudozhnik Publ., 1986, pp. 138-139 (in Russian).
Dorofeeva L. P. “Museum of Dutch Tiles” in the Menshikov Palace in Saint-Petersburg Soobshcheniia Rossiisko-Niderlandskogo nauchnogo obshchestva (Communications of the Russian-Dutch Scientific Society), 2003, vol. 1, pp. 115-134 (in Russian).
Dorofeeva L. P. Dutch Tiles in the Interiors of the Menshikov Palace in St. Petersburg. Pinakoteka: Zhurnal dlia znatokov i liubitelei iskusstva (Pinakothek: Journal for Connoisseurs and Art Lovers), 2007, vol. 24-25, pp. 7077 (in Russian).
Dorofeeva L. P. The History of the Tile Interiors of the Menshikov Palace in St. Petersburg on Vasilievsky Island. Menshikovskie chteniia — 2003 (Menshikov Readings — 2003). Saint Petersburg, Istoricheskaia illiustratsiia Publ., 2004, pp. 76-91 (in Russian).
Dorofeeva L. P. Painted Dutch Tiles in St. Petersburg Palaces in the Time of Peter the Great. Pervonachalnyestroeniia Sankt-Peterburga (Itogi, issledovaniia, otkrytiia): Tezisy dokladov Vtoroi nauchnoi konferentsii Letnego sada i Dvortsa-muzeia Petra I (The Original Buildings of St. Petersburg (Results, Studies, Discoveries): Abstracts of the Second Scientific Conference of the Summer Garden and the Palace-Museum of Peter the First). Saint Petersburg, 1999, pp. 20-24 (in Russian).
Dorofeeva L. P. The Plot Series of Painted Dutch Tiles of the Early 18th Century. Russkoe prosvetitelstvo kontsa XVII-XVIII vv. kontekste evropeiskoi kul’tury (Russian Enlightenment of the Late 17th and 18th Centuries in the Context of European Culture). Saint Petersburg, The State Hermitage Publ., 1997, pp. 19-22 (in Russian).
Kortzfleisch L. von; Kortzfleisch A. von. Szenen der Bibel. Antike hollandische Fliesen sehen und verstehen. Berlin, dr. W. Hopf Publ., 2011. 368 p. (in German).
Lemmen H. van. Delftware Tiles. Oxford, Shire Publications Ltd. Publ., 2010. 48 p.
Luiken J. De Schriftuurlyke Geschiedenissen en Gelykenissen, Van het Oude en Nieuwe Verbond; Vertoonende drie honderd zeven en dertig konstige figuuren. Verrykt met bybelse verklaaringen en stichtelyke verzen. Amsterdam, Arentz, en Kornelis vander Sys Publ., 1712. 675 p. (in Dutch).
Oczko P.; Pluis J. Gabinet Farfurowy w paiacu w Wilanowie: Studium historyczno-ikonograficzne. Kraków; Warszawa, Maigorzata Jurko Publ., 2013. 200 p. (in Polish).
Piscator N. J. (ed.). Theatrum biblicum, hoc est historiae sacrae V. et N. Testamenti, tabulis aeneis axpressae, opus in lucem editum per N. J. Piscatorem. Amsterdam, Nicolaus Johannis Piscatorem Publ., 1674. 468 p. (in Latin).
Pluis J.; Stupperich R. Mythologische voorstellingen op Nederlandese tegels: Metomarphosen van Ovidius. Herders. Cupido’s. Zeewezens. Leiden, Primavera Pers Publ., 2011. 288 p. (in Dutch).
Pluis J. Bible Tiles. Bybeltegels. Verglaasde Charme. De Schoonheid van de Nederlandse Tegel. Glazed Charm. The Beauty of Dutch Tiles. J. Kamermans (ed.). Lier (België), Antilope Publ., 2013, pp. 162-171, 301-305 (in Dutch and in English).
Pluis J. Bijbeltegels: Bijbelse voorstellingen op Nederlandse wandtegels van de 17e tot de 20e eeuw. Bibelfliesen: Biblische Darstellungen auf niederlandischen Wandfliesen vom 17. bis zum 20. Jahrhundert. Münster, Ardey-Ver- lag Publ., 1994. 951 p. (in Dutch and in German).
Pluis J. De Nederlandse tegel. Decors en benamingen. 1570-1930. The Dutch Tile. Designs and Names. 15701930. Leiden, Primavera Pers Publ., 2013. 712 p. (in Dutch and in English).
Rebrova R. V. Biblical Stories on Dutch Tiles in the Palaces of Peter’s Time The Piscator’s Bible — as One of the Sources of Inspiration. Trudy Gosudarstvennogo Ermitazha, T. 73, Petrovskoe vremia v litsakh — 2014: K 300-letiiu pobedy pri Gangute (1714-2014) (Proceedings of the State Hermitage, vol. 73, Persons of the Petrine Time — 2014, Towards the 300th Anniversary of Victory at Gangut (1714-2014)). Saint Petersburg, The State Hermitage Publ., 2014, pp. 309-318 (in Russian).
Schut P. H. Historien des Nieuwen Testaments vermaeckelyck afgebeelt, en geëtst door Pieter H. Schut, ende nieulyckx uytgegeven door Nicolaes Visscher. Amsterdam, Nicolaas Visscher Publ., 1659. 332 p. (in Dutch).
Schut P. H. Toneel ofte Vertooch der Bybelsche Historien, Cierlyck in ’t koper gemaeckt door Pieter H. Schut, ende in druck uytgegeven door Nicolaes Visscher. Amsterdam, Nicolaas Visscher Publ., 1659. 334 p. (in Dutch).
Sprangers P. Utrechtse tegels: 1600-1900. Utrecht, Stili Novi Publ., 2013. 180 p. (in Dutch).